Wykłady

Przyczyny i zapobieganie bólom stawu biodrowego

Staw biodrowy jest położony w centrum naszego ciała i ma znaczne zakresy naturalnej ruchomości. Płaszczyzna obręczy biodrowej jest dominująca strukturą, która nadaje i odbiera informacje o dysfunkcji. Biodro jest to centrum podstawa, której dysfunkcje mogą prezentować się jako dolegliwości i ból nawet w odległych częściach ciała i daleko od źródła zaburzenia. Nierównowaga statyczna stawów miednicy i nierównowaga mięśniowa jest jedną z głównych przyczyn powstawania dolegliwości w całym ciele. Mogą ujawnić się jako dolegliwości bólowe:

  • odcinka lędźwiowego kręgosłupa;
  • okolic stawów krzyżowo-biodrowych;
  • miednicy mniejszej;
  • kończyn dolnych;
  • migrenowo wegetatywne;
  • i inne.

Istnieje też zależność odwrotna - dysfunkcje kręgosłupa lędźwiowego, czy miednicy mogą z biegiem lat wpływać na zaburzenie funkcji stawu biodrowego. Bardzo często bóle odcinka lędźwiowego poprzedzają bóle stawu biodrowego.

„Chory staw biodrowy - chory cały organizm." - prof. Wiktor Dega.

Aby staw biodrowy był zdrowy, powinien być stawiany w skrajne fizjologiczne zakresy ruchu oraz mieć fizjologiczną grę ślizgu stawowego, tzw. dystrakcję. Człowiek żyjący w dzisiejszym świecie, zachowujący ustalone, kulturowe normy bycia, ogranicza ruchomość stawu biodrowego do jednej płaszczyzny. Cywilizacja nie wymaga od nas odwodzenia, rotacji wewnętrznej, czy przeprostu. Prowadząc w dużej części siedzący tryb życia negatywnie stymulujemy płaszczyznę obręczy biodrowej, a staw biodrowy ogranicza swoją ruchomość fizjologiczną.

Przyczyny i mechanizmy negatywnego stymulowania dysfunkcji stawów biodrowych.

  1. Typ budowy tzw. miednicy przeciążeniowej. (wg. Gutmana za Lewitem)
    • może być nabyta lub wrodzona i doprowadza do patologicznego wzorca torebki stawowej;

      Miednica przeciążeniowa to miednica w przodopochyleniu (koksartrotyczna).
    • kość krzyżowa odstaje ku tyłowi i dąży do poziomu;
    • dysk L4/L5 na RTG widoczny poniżej grzebieni talerza biodrowego;
    • dysk L5/S1 niski, spłaszczony dogrzbietowo;
    • szpary stawowe SKB i st. biodrowych wąskie i ściśnięte (ok. 1 mm) - główne obciążenie
    • środka ciężkości które doprowadza do przodopochylenia miednicy.

    Silne mięśnie i więzadła bardzo mocno związane ściskają SKB i odcinek lędźwiowy, które mają małą ruchomość. Wraz z wiekiem i nadwagą tułów pochyla się w przód (brzusznie) zwiększając obciążenie kolan i stóp.

    Cały ten zespół objawów doprowadza do powstania hiperlordozy lędźwiowej i powstania przykurczów mięśniowych pochylających miednicę w przód. Nierównowaga mięśniowa wtórnie pochyla jeszcze bardziej miednicę w przód i doprowadza do jeszcze większych przykurczów mięśniowych (wskutek przeciwbieżności sił kręgosłup broniąc się dąży do wyprostu czyli ku tyłowi, a kość krzyżowa i miednica ku przodowi) - koncentrujących się na SKB dochodzi do ich przeciążenia.

    Ustawienie miednicy w przodopochyleniu wymusza powstawanie mechanizmu obronnego w stawie biodrowym, tzn. głowa kości udowej dąży do wyprostu i napina się ku tyłowi. Konsekwencją przeciwbieżności sił w stawie biodrowym jest napięcie torebki stawowej, która z czasem staje się sztywna i obkurczona. Zmienia się biomechanika stawu i powstaje, tzw. patologiczny wzorzec torebki stawowej doprowadzający do bólów, zwyrodnień i ograniczeń ruchów w stawie biodrowym.

    Typ budowy miednicy przeciążeniowej i zaburzenia czynnościowe miednicy, wymuszają przodopochylenie miednicy. Bierze w tym udział hiperlordoza lędźwiowa z całym zespołem przeciążeniowym stawów krzyżowo-biodrowych, to natomiast zwrotnie przeciąża staw biodrowy.

    Zespół hiperlordozy wyraża się obecnością:

    • zaburzeń czynnościowych określonych pięter kręgosłupa zaopatrujących odkorzeniowo mięśnie uruchamiające staw biodrowy;
    • przykurczów mięśni przodopochylających miednicę;
    • nadmierną wrażliwością uciskową więzadeł nadkolcowych, międzykolcowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa i więzadeł miednicy;
    • cech przeciążenia w stawach krzyżowo-biodrowych.

    Dlatego też hiperlordoza lędźwiowa z wraz patologicznym wzorcem torebki stawowej stawu biodrowego to mechanizmy wzajemnie się przenikające, podtrzymujące i doprowadzające do przeciążeń w obrębie stawu biodrowego, co w konsekwencji doprowadza do koksartrozy.

  2. Cechy wrodzone panewek biodrowych.
    • Spłycenie panewek biodrowych - panewki zbyt płytkie nie utrzymują głowy kości udowej w panewce, czyli brak jest stabilizacji kształtem. Utrzymywanie głowy kości udowej w panewce odbywa się poprzez nadmierne napięcie mięśni, które z czasem prowadzi do ich przeciążenia. Można powiedzieć, iż spłycenie panewek wymusza czynną stabilizację miednicy, co dodatkowo statycznie przeciąża mięśnie. Taki stan jest najczęstszą przyczyna koksalgi. Osoby takie idąc, ciągle kołyszą biodrami.
    • Nadmierna głębokość panewek - cechuje się wąskimi szparami stawowymi i staw jest ściśnięty przez kształt. Powoduje to małą ruchomość głowy kości udowej i ograniczenie ruchomości w stawie, co doprowadza do zaniku gry ślizgu stawowego - nieodłącznego elementu stawu biodrowego. Przy małej aktywności ruchowej i siedzącym trybie życia powyższe elementy pogłębiają się jeszcze bardziej doprowadzając do koksatrozy.
  3. Przyczyny rozwojowe.

    Do przyczyn rozwojowych należą przeciążenia statyczne antygrawitacyjne i wymienić należy:,/

    • Nierównowaga statyczna miednicy, która cechuje się skręceniem lub skośnością miednicy, co doprowadza do nierównych napięć mięśniowych.
    • Pozorne lub rzeczywiste skrócenie kończyny dolnej, które może doprowadzić do nierównowagi statycznej miednicy i nierównowagi mięśniowej. Gdy miednica jest w nierównowadze statycznej zmienia się biomechanika stawów biodrowych, chronicznie narażonych na przeciążenia, szczególnie asymetryczne. Bardzo często stan ten poprzedza brak etapu raczkowania w okresie niemowlęcym, który zagubiony jest przez negatywną role chodzików, które to przyzwyczajają dziecko zbyt wcześnie do pozycji pionowej.
    • Zaburzenia czynnościowe stawów krzyżowo-biodrowych /skb/, które wywierają niekorzystny wpływ na mięśnie leżące w bezpośrednim ich sąsiedztwie (gruszkowaty, npsz., biodr.-lędźw.), które z kolei oddziaływają patologicznie na staw biodrowy.
    • Nierównowaga statyczna mięśni - to kolejna bardzo istotna przyczyna rozwojowa wpływająca niekorzystnie na staw biodrowy. Najbardziej charakterystycznymi mięśniami, które ulegają przykurczom w zespole dysfunkcji stawu biodrowego są:
      • m. prosty uda - przykurcz zaciska staw kolanowy, wywołując kompresję na powierzchnie stawowe, ograniczając grę ślizgu stawowego;
        • bóle kolana, rzepki;
        • przyczynia się do powstawania hiperlordozy lędźwiowej działając przodopochylająco na miednicę, rotując talerz biodrowy w przód, co doprowadza do przeciążenia w skb;
        • bóle pachwiny - zwłaszcza przy maksymalnym zgięciu uda do klatki piersiowej;
      • m. biodrowo-lędźwiowy - silny zginacz stawu biodrowego, przykurcz tego mięśnia
        • wywołuję hiperlordozę lędźwiową, podrażnienie więzadeł nadkolcowych odc. Th/L, L, L/S;
        • inicjuje lub przyśpiesza proces zwyrodnieniowy stawu biodrowego;
        • wywołuje bóle pachwiny - w poprzek uda;
        • jednostronny skurcz wywołuję skoliozę kompensacyjną, której rotacja jest proporcjonalnie do wielkości skoliozy;
        • przeciąża stawy krzyżowo-biodrowe;
        • ma wpływ na dolegliwości migrenowo wegetatywne (połowicze bóle głowy, dolegliwości miednicy mniejszej - bóle podbrzusza, bolesne miesiączki, zaparcia);
        • wywołuje lumbago, bóle krzyża, przeciąża przejście Th/L
      • m. gruszkowaty - przykurcz:
        • może powstawać z powodu dysfunkcji w skb, przejścia L5/S1, w stawach biodrowych;
        • najważniejszy w tworzeniu patologicznego wzorca torebki stawu biodrowego - ogranicza rotację wewnętrzną;
        • przekazuje podrażnienie na nerw kulszowy (przez niego przebiega nerw kulszowy i tętnica okalająca ten nerw);
        • z powodu braku rozciągania w czynności dnia codziennego;
        • jako reakcja na stres psychiczny - podrażnienie odbiera z mięśni dna miednicy przez system powięzi (A. Rakowski);
        • wywołuje ból - pośladka tylno-bocznie, nogi tylno-bocznie, podbrzusza, okolicy krętarza większego, dyspareunia - bolesność przy stosunkach u kobiet;
        • jedna z przyczyn częstego oddawania moczu;
        • ogranicza i powoduje zanik dystrakcji - gry ślizgu w stawie biodrowym;
        • zaparcia - bolesne miesiączki;
      • m. przywodziciele - przykurcz:
        • powstaje w wyniku chronicznego napięcia izometrycznego utrzymującego nogi złączone w czasie siedzenia - odruchowo napinają się również mięśnie zwieracze odbytu, w wyniku czego powstają dolegliwości krocza, bóle kości ogonowej, kości krzyżowej;
        • bóle kolana;
        • w patologicznym wzorcu torebki stawowej ogranicza odwodzenie;
        • po stronie przykurczu noga pozornie krótsza, po tej stronie miednica jest wyższa i wyboczona - powstaje skolioza wklęsłością w stronę przykurczu;
        • wg Lewita, są mięśniami swoistymi dla koksalgii;
      • m. napinacz powięzi szerokiej /npsz/ - przykurcz:
        • najczęściej jest wynikiem dysfunkcji skb lub zespołów pseudo-korzeniowych;
        • wywołuje ból kończyny dolnej po stronie zewnętrznej, aż do stopy, parastezje w obrębie stopy;
        • wg Lewita jest mięśniem swoistym dla kokslagii - ból w okolicy krętarza większego;
        • pozorne skrócenie kończyny dolnej po stronie przykurczu - powstaje skolioza kompensacyjna wypukłością w kierunku przykurczu;
        • napięta powięź szeroka, ustala wyprostowany staw kolanowy - wzmacnia pionowa postawę;
        • szczególnie ważny w biodrach o cechach dysplazji - w której to po zniesieniu bólu należy ten mięsień wzmacniać;
      • m. posladkowe - przykurcz:
        • nie występuje - ale w wyniku przykurczu i nadmiernego napięcia spoczynkowego zginaczy bioder i konsekwencji mechanizmu wtórnego mięśnie pośladkowe słabną i zaburzają funkcję utrzymywania pionowej postawy ciała;
        • podrażnienie w wyniku dysfunkcji skb;
        • przeciążenie i podrażnienie z powodu nieprawidłowego siedzenia na kości krzyżowej (ogonowej);
        • podrażnienie często w rwie kulszowej gruszkowatej;
        • w zespole dyslordozy lędźwiowej pośladki są chronicznie napięte w pozycji pionowej postawy („skulenie” k. ogonowej pod siebie). W odruchu napinane są nadmiernie zwieracze odbytu i inne mięśnie dna miednicy z całym wachlarzem konsekwencji (A. Rakowski).
  4. Przyczyny odruchowe.

    Następna grupa przyczyn i zwiastunów zwyrodnień stawów biodrowych.

    Wyrażają się one:

    • dysfunkcją kończyn dolnych spowodowanych zaburzeniami określonych pięter kręgosłupa, np. tzw. syndrom Th12 z wrażliwym uciskowo punktem na talerzu biodrowym i podrażnieniem mięsni : biodrowo-lędźwiowym, czworobocznym lędźwi, prostownika grzbietu.
    • syndromem pseudołąkotkowym i zaburzonym piętrem L3-L4. Zwiastuny te mogą pojawić się przed pojawieniem się dolegliwości bólowych okolic biodra lub im towarzyszyły.

    Do zwiastunów koksartrozy zaliczyć można, także:

    • bóle L/S, pośladków, pachwin, bocznej i tylno-bocznej kończyn dolnych, bóle kolan, krętarza większego, dolegliwości migrenowo-wegetatywne.
  5. Przyczyny wynikające z trybu życia.

    Do przyczyn wynikających z trybu życia należy zaliczyć przyzwyczajenia kulturowe, cywilizacyjne, odbierające stawom biodrowym stawianie ich w skrajnych położeniach, we wszystkich ich naturalnych zakresach ruchu. Wiąże to się ściśle z przyjmowaniem długotrwałych wadliwych postaw ciała, zmuszające mięśnie do ciągłej pracy w napięciu, bez możliwości rozluźniania (przeciążenia statyczne).

    Należy tu między innymi wymienić:

    • siedzący tryb życia – siedzenie w fotelach, na krzesłach, przed telewizorem lub komputerem ograniczyły ruchomość naszych bioder tylko do płaszczyzny strzałkowej tj. zginania.
      • utrzymywanie chronicznego napięcia kończyn dolnych, siedząc z założoną nogą na nogę – przykurcz przywodzicieli biodra;
      • nieodpowiednie siedzenie na kości ogonowej zamiast na guzach kulszowych – mechaniczne drażnienie mięsni pośladkowych i dyskopatyczne ustawienie kręgosłupa lędźwiowego, a także podrażnienie struktur łącznotkankowych kości krzyżowej;
      • od wieków przyswajane konwenanse – powinno się siedzieć (zwłaszcza kobiety) przyzwoicie „nóżki razem, pośladki i brzuch wciągnięte”, co doprowadza, przez lata do utrzymywania się nadmiernego napięcia spoczynkowego mięśni obręczy biodrowej i kończyn dolnych.
    • stojący tryb życia
      • obciążenie przodów stóp, zwłaszcza chodzenie na wysokim obcasie – dochodzi tu do przeciążenia antygrawitacyjnego mięśni łydek, kulszowo-goleniowych, prostownika grzbietu, karku;
      • obciążanie pięt – dochodzi tutaj do przeciążenia antygrawitacyjnego mięśni zginaczy bioder oraz prostownika kolana i co w konsekwencji doprowadza do ciągłego utrzymywania, tzw. zatrzaśniętych kolan i zaburzenia gry ślizgu w stawach kolanowych.
  6. Przyczyny wynikające ze stresu tzw. przeciążenia psychogenne.

    Okolica miednicy małej oraz obręczy biodrowej jest obszarem bardzo podatnym na napięcia związane ze stresem. Struktury, które najczęściej i najsilniej reagują na stres i negatywne emocje wzrostem napięcia izometrycznego to:

    • mięśnie miednicy mniejszej – m. gruszkowaty, m.biodrowo-lędźwiowy;
    • mięśnie dna miednicy – zwieracze odbytu, dźwigacz odbytu;
    • struktury łącznotkankowe stawów biodrowych – torebka stawowa, napinacz powięzi szerokiej;
    • mięśnie kończyn dolnych – przywodziciele, zginacze bioder.

    Niektóre cechy charakteru, takie jak: nadopiekuńczość, nadpobudliwość, wrażliwość typu introwentrycznego, nieustępliwość, itp. są sposobem reagowania na bodźce z otoczenia i kontakty interpersonalne, które w znacznej mierze powodują nadmierne napięcie mięśni posturalnych.

    Napięcia i przeciążenia mięśni dna miednicy mogą już odbywać się od dzieciństwa. W prowadzony przedwczesny „trening czystości” z dzieckiem, np. przymuszanie do siadania na nocniku, w obawie przed karą za brudzenie się, doprowadza do nadmiernego kontrolowania przez dziecko czynności wydalniczych mięśni dna miednicy oraz mięśni pośladkowych. Takie kontrolowanie napięcia mięśni pozostaje na całe życie. Osoba dorosła traci zdolność rozluźniania mięśni odbytu i napina je w reakcje na każdy lęk (A. Rakowski za Lowenem).

Przebieg Choroby

Początkowo pojawia się zmęczenie i osłabienie mięśni w kończynach dolnych, biodrach i kręgosłupa. Z biegiem lat ogranicza się zakres ruchu w stawie, mięśnie stają się coraz bardziej napięte i przykurczone. Pojawiają się bóle w odc. lędźwiowym, kończyn dolnych, kości krzyżowej. Ból pojawia się i nasila się w nocy, w pozycjach nieruchomych, a także po dłuższym chodzeniu, pod górę.

Staw biodrowy ogranicza swoją ruchomość wg następującego wzorca torebkowego:

  1. Najpierw zanikowi ulega dystrakcja – czyli brak ślizgu stawowego. Brak ślizgu stawowego (dystrakcji) należy uznać za początek procesu zwyrodnieniowego stawu biodrowego.
  2. W dalszej kolejności ograniczeniu ulega rotacja wewnętrzna biodra. Chory zaczyna chodzić stawiając stopę na zewnątrz, skierowaną w stronę przykurczu – m.gruszkowaty, n.p.sz.
  3. Następnie ogranicza się wyprost w biodrze. Brzuch wysuwa się do przodu i wreszcie opada, a pośladki wypinają się bardziej do tyłu. Chory chodzi z pupą wysuniętą do tyłu. Przykurczowi ulegają zginacze bioder – m.biodrowy-lędźwiowy, m.prosty uda.
  4. W czwartym etapie ograniczeniu ulega odwodzenie w stawie biodrowym. Chory ma problem z odstawieniem nogi w bok. Przykurczone mięśnie to – m.przywodziciele.
  5. Z upływem czasu ogranicza się także przywiedzenie. Chory ma trudności w staniu na jednej nodze. Przykurczony mięsień to napinacz powięzi szerokiej.
  6. Na końcu pojawia się problem ze zginaniem w stawie biodrowym, w wyniku przykurczu mięśni kulszowo-goleniowych.

Wzorzec ten działa na miednicę przodopochylająco. W konsekwencji tworzy się hiperlordoza lędźwiowa. Procesowi zwyrodnieniowemu towarzyszą bóle. Początkowo małe, z upływem lat zawsze rosną, czasem mają charakter napadowy, ostry, mogą trwać miesiącami, czasem przypominają lumbago czy rwę kulszową, poprzez zablokowanie w stawach kręgosłupa i pojawieniem się zespołu hiperlordozy lędźwiowej. Dlatego terapia stawu biodrowego bez terapii odcinka lędźwiowego kręgosłupa jest mało skuteczna.

Dysfunkcje stawu biodrowego wywołują dolegliwości:

bezpośrednie – bóle uda po stronie zewnętrznej wraz z krętarzem, bóle pośladkowe, pachwiny, kości krzyżowej, kręgosłupa lędźwiowego, bóle kolana, stopy. Możliwe jest pojawienie sięcierpnięcia, mrowienia w tych obszarach, a w szczególności stopy.

pośrednie - poprzez zaburzenie stawów krzyżowo-biodrowych mogą pojawiać się zawroty głowy, mdłości, wymioty, migreny.

Zapobieganie i leczenie stawów biodrowych.

Osoby ze skłonnością do zaburzeń stawów biodrowych nie powinny uprawiać sportów przeciążających te stawy, np. gry zespołowe, lekkoatletyka, turystyka piesza, czyli sportów wymagających biegania i skakania. Ale koniecznie trzeba być aktywnym ruchowo. Można więc uprawiać turystykę rowerową, kajakową, żeglarstwo, wioślarstwo.

Ważny jest też wybór zawodu. Nie należy wybierać zawodów, które wymagałaby długiego stania, chodzenia, noszenia ciężarów.

Terapia

Aby staw biodrowy nie ulegał zaburzeniom czynnościowym musi być systematycznie stawiany w skrajne położenie i rozciągany. Zamiast spędzać czas wolny przed telewizorem w fotelach, czy krzesłach przenosimy się na podłogę i przyjmujemy pozycje siedzące.

Dążenie do odzyskania, a potem zachowania normalnych zakresów ruchów w stawach biodrowych we wszystkich kierunkach można uzyskać poprzez:

  • siady – są to specjalne pozycje, które wymuszają ustawienie głowy kości udowej w fizjologicznych warunkach. (zobacz siady);
  • dążenie do odzyskania równowagi statycznej miednicy – przywrócenie długości i elastyczności mięśni przykurczonych kończyn dolnych i miednicy. (zobacz PiR;)
  • utrzymywanie dystrakcji stawów biodrowych – pozwala na osiągnięcie ślizgu w stawie, nieodzownego elementu zdrowego stawu.
  • terapia i odblokowanie stawów kręgosłupa piersiowego, lędźwiowego, które ma na celu wyciszenie dolegliwości bólowych tych okolic.
  • terapia podrażnień więzadeł nadkolcowych i międzykolcowych;
  • nauka świadomego utrzymywania rozluźniania mięśni, przyjmowanie pozycji spoczynkowych aktualnych – to pozycje, w których znika ból, napięcie tkanek okołostawowych zmniejsza się. (zobacz pozycje spoczynkowe ułożeniowe);
  • wskazana jest psychoedukacja i nauka prawidłowego oddychania.

Siady –zobacz ćwiczenia

Pozycje spoczynkowe ułożeniowe – zobacz pozycje ułożeniowe